Driehoektraining

Anti-pesten op het werk: eerste hulp bij jennen en judassen

Pesten op het werk is niet anders dan pesten op school. De daders doen hetzelfde, de slachtoffers lijden niet minder. Traditioneel wordt de focus gelegd op deze twee groepen. Maar wat doen we met die grote groep buitenstaanders? Die staan er omheen en kijken er naar. Misschien moeten we hier leren van ‘KiVa’, de antipest-methode uit Finland. Want wat werkt op het schoolplein zou zomaar eens succesvol kunnen zijn op de werkplek.

Het is 1977, ik ben veertien jaar, zit in de 2e klas van de MAVO en probeer mezelf staande te houden tussen macho’s, kakkers, alternatieven, studiepikken en losers. Want – HELP – ik hoor nergens bij! Mijn grote mond is mijn enige troef; een eigen mening heb ik niet.

Elke schooldag verzamelen we ons bij de oprit naar het schoolplein. Iedereen moet hierlangs met fietsen en zware boekentassen. Waar mogelijk worden deze er fanatiek van afgetrapt. Als er sneeuw ligt worden de zwakkeren steevast getorpedeerd met steenharde ijsballen. Het wachten is echter op Heidi. Ze is dertien en heeft nu al buitenproportionele lichaamsverhoudingen. Twee om precies te zijn. Steevast wordt ze opgewacht met de Tiroler pophit ‘Heidi / Heidi / deine Welt sind die Be-her-gen’. Ik zie de gekwetste blik in haar ogen, de pure wanhoop. Maar ik doe niks. Ik sta gewoon schaapachtig te lachen.

Slachtoffers
Fast forward naar 2013. De werkplaats is geen veiliger oord gebleken dan het schoolplein. Toen niet, nu niet. Ik vraag me af hoe het met Heidi gaat. Of ze het heeft gered, of haar collega’s haar met rust kunnen laten. Je hoort wel eens dat zowel pesters als omstanders tientallen jaren later, door eigen wroeging gedwongen, voormalige slachtoffers opzoeken om alsnog excuses aan te bieden.

Pesten op school is niet anders dan pesten op het werk. Uit onderzoek blijkt dat ongeveer 15 procent van de werknemers op een of andere manier wordt gepest; dat zijn meer dan een miljoen slachtoffers. Opvallend: van de daders is het overgrote deel leidinggevende. Pesten kan het ziekteverzuim met wel 50 % doen toenemen en de huidige crisis schijnt het allemaal nog erger te maken.

De gevolgen van pesten worden zwaar onderschat. Het kan leiden tot ernstige lichamelijke en geestelijke klachten en chronische stress. De angst als gevolg van jarenlang pesten kan zelfs autonoom worden, ook als het pesten zelf allang is gestopt. In uiterste gevallen leidt het tot zelfmoord. Dat is wel even wat anders dan ‘niet tegen een grapje kunnen’.

Buitenstaanders
Groningse wetenschappers zijn sinds september 2012 bezig met het introduceren van de succesvolle Finse antipest-methode ‘KiVa’ op 100 scholen in Nederland, met in totaal 10.000 leerlingen. “Want niets doen”, zo stelt professor René Veenstra, ‘is bij pesten ook een daad”.

Van de zes rollen bij pesten (dader, slachtoffer, assistent, meeloper, verdediger en buitenstaander) wordt met name de buitenstaander aangepakt. Deze grote groep, de zogenaamde ‘neutralen’, wordt als het ware ‘geactiveerd’ om de algemene sfeer te verbeteren. Zodat kinderen in plaats van passief toe te kijken juist actief worden en ‘steungroepen’ vormen voor de slachtoffers. Pure pest-preventie dus.

Standje
In mijn tijd bestond er niet zoiets als een anti-pestbeleid. Het grootste deel speelde zich sowieso af buiten het gezichtsveld van de docenten en alleen excessen werden aangepakt. Vaak kwam de pester er dan met een standje vanaf en ging het de volgende dag gewoon door.

En ik dan, dat onzekere menneke van veertien met zijn grote mond? Wat deed ik dan? Helemaal niets. Ik was zo’n buitenstaander. Kwam het überhaupt in me op om Heidi te helpen? Geen moment! Ik zag haar leed maar was veel te druk met mezelf en mijn opspelende hormonen, was allang blij dat ikzelf niet gepest werd.

Teamsfeer 
Wat doe jij als een naar het schijnt willekeurige collega stelselmatig wordt dwarsgezeten? Sta jij er ook bij en kijk je er naar? Pesters handelen vaak uit eigen onzekerheid, zo blijkt uit onderzoek. Ze hebben een negatief zelfbeeld en overschreeuwen dat met hun stoere houding. Daarmee proberen ze zich een hogere plaats in de ‘pikorde’ te verwerven. Slachtoffers zijn daarentegen ‘sociaal onhandig’, uit verlegenheid en faalangst reageren ze net verkeerd. Ook zij hebben een negatief zelfbeeld maar uiten dit door zich juist terug te trekken.

De neutrale groep daaromheen is echter groot en machtig. Pesters zijn nergens meer als de buitenstaanders het voor de teamsfeer en daarmee indirect voor het slachtoffer opnemen.

Actie
Dus in plaats van zwijgend toe te kijken zou je ook actie kunnen nemen. Tegen het jennen en judassen op de werkplek. Adresseer het pestgedrag vanuit de groep. Creëer een teamsfeer waarin dit soort gedrag geen vruchtbare bodem vindt. Doe dat niet alleen, maar samen met collega’s én leidinggevenden. Power to the group!

Of het nou gaat om schoolplein of koffiemachine, klaslokaal of kantoortuin, de kracht van de groep heeft de macht het pesttij te keren. Jij kunt daarbij die goede daad verrichten die ik in 1977 achterwege moest laten omdat ik mijzelf nog teveel in de weg zat. Dat schuldgevoel hoef jij niet te dragen. 

Meer weten over pesten op het werk? Klik hier of kijk eens op Wikipedia. Meer weten over KiVa? Klik hier.